КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 47 страница

Әм­ма бо­лар­дан тыш аңа, ире­нә тәкъ­дим ител­гән яңа хез­мәт уры­нын­нан биг­рәк, җи­ңел ма­ши­на­сы,— ка­ра яки ак “Вол­га”­дыр ин­де,— о­ша­ды. Күп­ме җай­сыз­лык­тан кот­ка­ра­чак ул ар­ба аны. Юк, Сол­та­нын тү­гел, иң беренче чиратта үзен!..

Бә­хет шу­лай ин­де ул, көт­мә­гән яктан ки­лә дә ке­рә. Аның ар­тын­нан көн-төн ча­бып ка­рый­сың, югыйсә, ә ул тырышканыңа карамый, ко­е­ры­гын да күр­сәт­ми. Аз­мы га­җиз­лән­де­ләр алар тор­мыш­ла­рын җай­га са­ла ал­мый­ча. Сол­та­ны әү­вә­ле ас­пи­ран­ту­ра­да укы­ды, ал­ган сти­пен­ди­я­се нәр­сә­гә ге­нә җи­тә иде соң? Ка­ра ик­мәк бе­лән бә­рәң­ге­гә­ме? Ярый әле үзе­нең, ягъ­ни Фә­ри­дә­нең әти-әни­се, ни­чә ел­лар аһ-зар ит­ми, аларны ян­на­ры­нда сы­ен­ды­рып яшәт­те­ләр, тормыш авыр­лыкларын күр­сәт­мәс­кә ты­рыш­ты­лар. Яшь­ләр бе­лән бер­гә то­ру­ла­ры, алар­ның тор­мы­шын да тар­тып ба­ру­ла­ры җи­ңел­гә кил­мә­гән­дер. Бәй­рәм­гә, ди­сәң, ан­да үз­лә­рен­нән бер дә кал­дыр­мый­ча йөрт­те­ләр. Кия­ү­лә­ре­нә дә дис­сер­та­ция язар­га мөм­кин­лек­ләр ач­ты­лар. Төн­нәр буе утыр­ган­да да, ай-һай, ут­ны күп бе­те­рә­сең ди­гән сүз­не әйт­кән­нә­ре бул­ма­ды. Татулыкны өстен иттеләр. Бе­рәр­ танышлары яисә күршеләре, юри дә, чынлап та, ни­чек то­рыр­га мөм­кин алай дип сөй­лән­сә дә, аларның ан­дый ко­тыр­ту­лар­ын ко­лак­ла­ры­на да эл­мә­де­ләр. Ин­де ае­рым яши баш­лау­ла­ры­на бер ел­дан ар­тып ба­ра, әм­ма һа­ман да әти-әни яр­дә­ме­нә мох­таҗ­лар. Бә­рәң­ге­сен, те­ге­сен-мон­ысын, үз­лә­рен­нән өзеп, кия­ү­лә­ре­нә ки­те­рә­ләр. Бе­рәү­ләр бул­са, җит­те, ин­де үзе­гез без­гә яр­дәм күр­сә­те­гез дип дәгъ­ва­лар иде. Ме­нә хә­зер Фә­ри­дә­ләр дә ке­ше­чә яши баш­лар­лар.

Сол­тан, га­дә­тен­чә, үзе бе­лән яз­ма­ла­рын да алып кайт­кан иде. Та­гын язу ма­шин­ка­сы ар­ты­на утыр­ды. Әм­ма эше бар­ма­ды. Бе­раз ту­кыл­да­ткан­нан соң тук­тап кал­ды. Фә­ри­дә кө­леп куй­ды:

— Нәр­сә, на­чаль­ник әфән­де, бар­мый­мы әл­лә?.. Ал­дын­нан тар­та ал­ма­саң, ар­тын­нан чы­гып эт. Тә­гә­ри баш­лый ул...

Бу сүз­ләр­не ва­кы­ты бе­лән Сол­тан үзе аңа әйт­кә­ли тор­ган иде. Мо­ңа бер­ничек дә җа­вап кай­та­рып әй­тә ал­ма­выннан һәм ишет­кә­не дә юк­лык­тан, ха­ты­ны тан­та­на ит­те. Ире алып кайт­кан яңа­лык­ка ку­шыл­ган хы­я­лла­ры тәэ­си­рен­нән аның кә­е­фе ях­шы иде.

— Өс­кә­ме? Ас­ка­мы?

— Нәр­сә­не әй­тә­сең?— Фә­ри­дә ни ха­кын­да сүз бар­га­нын бел­сә дә, ша­ярт­кан­дай итеп, аң­ла­ма­ган­га са­быш­ты.

— Өс­кә та­ба­мы, ас­ка­мы тә­гә­ри баш­лый?

— Һич­шик­сез ба­ры тик өс­кә та­ба гы­на!..

— Сы­тып үте­рә икән, алай­са...

— Нәр­сә­не?.. Кем­не?..

— Өс­кә тә­гә­ри ди­сең тү­гел­ме?

Фә­ри­дә­гә ге­нә тү­гел, Сол­тан­ның үзе­нә дә кы­зык­лы то­ел­ды бу әйт­кән­нә­ре. Сүз уй­на­ту, ша­яр­ту ягын­нан На­ил Фатыйхович­ка җит­ке­рә ал­ма­са да, уку­чы­сы күп нәр­сә­не ан­нан отып ка­ла, үзе дә кай­ва­кыт йо­мры-йо­м­ры баш­ ка­тыр­гыч­лар уй­лап чы­га­ра иде.

— Әл­лә ял­гы­шам ми­кән, ә? Фән­не са­гы­ныр­мын ин­де...

И­ре­нең ки­нәт ке­нә бо­лай әй­теп куюы Фә­ри­дә­не ап­ты­раш­та ка­лдыр­ды. Гый­лем сук­ма­гын­нан үзен­чә ак­рын­лап кы­на бул­са да кү­тә­ре­лә бар­ган Сол­тан­ның көт­мә­гән­дә ад­ми­нист­ра­тив эш­кә ча­кы­ры­луы, җит­мә­сә, тәкъ­дим­нең шу­шы баш­баш­так­лар за­ма­ны­на кү­рә ку­лай­лы­лы­гы ике­лә­нү­сез ге­нә хәл кы­лы­на ал­ма­я­чак иде. Та­гын да шуны­сы бар шул әле аның, яңа урын­да ире эш­ләп ки­тә алыр­мы? Өй­рән­мә­гән-бел­мә­гән ва­зи­фа бу. Элек үзе кол­лек­тив эчен­дә хез­мәт ит­сә, хә­зер ин­де бү­тән­нәр бе­лән ида­рә итәр­гә ти­еш. Ә Сол­тан­да дик­та­тор­лык сый­фат­ла­ры юк. Ке­шеләр­не аң­лар­га, те­ләк­лә­рен, го­зер­лә­рен ка­бул итәр­гә ты­ры­шу­чан. Бер­кат­лы­лыгы да бар. Ыша­ну­чан­лы­гы. Әл­лә чын­нан да хә­зер­ге уры­нын­да гы­на кал­сын­мы соң? Ба­шын юк бе­лән ка­тыр­ган­чы, эш­лә­сен инс­ти­ту­тын­да гы­на. Ке­ше­ләр го­мер­лә­рен ба­гыш­лый­лар бит әле шул фән­гә. Кө­не-тө­не ка­зы­на­лар, хәт­та кай­ва­кыт уңыш­лар да ка­за­на­лар.

— Нәр­сә ки­ңәш итәр­гә дә бел­мим ин­де, Сол­тан... Бар­ма да, йөр­мә дә, үз уры­ның­да гы­на кал, ди­сәм, со­ңын­нан, си­нең ар­ка­да гы­на баш тарт­тым, юләр бул­ган­мын икән ди­яр­гә мөм­кин­сең. Әгәр дә ки­ре­сен әйт­сәм, яңа уры­ның кү­ңе­ле­ңә хуш кил­мә­сә, та­гын ми­ңа үп­кә­лә­вең­нән кур­кам. Үзе­ңә ка­ра ин­де. Кол­лек­тив­ны буй­сын­ды­ра алы­ры­ңа ышан­саң, бар, әл­бәт­тә. Әм­ма си­ңа, бе­леп то­рам, авыр­га ки­лә­чәк. Ке­ше­гә ка­ты бә­ре­лә ал­мый­сың, нәр­сә ди­сә­ләр дә, ба­ла­лар ке­бек ыша­на­чак­сың.

Фә­ри­дә бу сүз­лә­рен­дә хак­лы иде. Кем­не-кем­не, ә ирен үтә­ли кү­рә, нин­ди­ле­ген бе­лә шул ул. Хәт­та кай­ва­кыт ни-нәр­сә уй­ла­га­нын да тоя. Ме­нә хә­зер дә кү­реп то­ра: Сол­та­ны фән­гә баш-ая­гы бе­лән чум­ган, аны гый­лем диң­ге­зе үз чо­ңгы­лы­на урап алып ке­реп кит­кән, чы­гар­лык та хә­ле кал­ма­ган. Аңа тор­мыш ки­рәк­ме? Әгәр дә тор­мыш-яшә­еш ки­рәк­сә, бү­тән­нәр ке­бек те­ле­ви­зор тө­бен­нән кит­ми­чә хок­кей яки фут­бол уе­нын ка­рар, сә­я­сәт бе­лән кы­зык­сы­ныр, үзен де­пу­тат­лык­ка тәкъ­дим итеп, ке­ше­ләр­нең ба­шын ка­ты­рыр иде. Ул алай ит­ми шул. Эш­лә­гә­не­нең фай­да­сын да күр­ми, югый­сә, ә һа­ман чо­кы­на, эз­лә­нә. Но­бель пре­ми­я­се­нә аш­кы­на ди­яр­сең. Бар, көт, бир­де­ләр, ди. Ту­кай­ны­кы да тә­те­ми әле ул та­тар га­ли­ме­нә. Алыр­дай бул­са­лар, бә­я­ли бел­сә­ләр, ара­ла­рын­нан ел са­ен бе­рәр акыллысын кү­тә­рә ба­рыр иде­ләр. Әнә, язу­чы­лар, ел да ике-өч ке­ше­лә­рен сө­ен­де­рә­ләр. Кир­печ ка­лын­лы­гы, адәм укып бе­те­рә ал­мас­лык ро­ман­нар яза­лар да “Ту­кай­лы” ите­лә­ләр. Та­тар­да элек тә гый­лем­гә бәя би­рә ал­ма­ган­нар, хә­зер дә юк. Мәңге шулай булыр инде.

Фәридәнең бу уй­ла­ры ирен мө­дир, ях­шы җи­тәк­че сый­фа­тын­да кү­рер­гә те­ләү­дән ки­лә иде. Һа­ман да: “Ү­зе­ңә ка­ра ин­де”,— дип әйт­сә дә, кү­ңе­ле белән аның дә­рә­җә­ле урын­да уты­ру­ын те­ли иде. Сол­тан­ының үз­сүз­ле­ге бул­ма­са, фән өл­кә­сен­дә эш­ләр­гә эч­ке егә­рен дә туп­лый ал­мас иде. Монысын да аңлый. Әм­ма бу оч­рак­та, шу­шы сый­фа­ты­на тот­кын бу­лып, ки­ре­ле­ге­нә ия­реп, административ хезмәтендә эш­ен бо­зып куй­ма­гае.

— Нин­ди фи­кер­гә кил­дең ин­де?

Фә­ри­дә­се­нең бу со­ра­вы­на ире кис­те­реп үк җа­вап би­рә ал­ма­са да:

—Тәкъ­дим­нә­ре бе­лән ки­ле­шер­гә ту­ры ки­лер, ах­ры­сы,— ди­де.

Сол­тан­ны бу юлы­ да әйт­кән сү­зен­дә то­ра алуы, ягъ­ни үз­сүз­ле­ле­ге ха­рап ит­те. Тү­рә­нең үге­тен көт­ми, ту­ры­дан-ту­ры, яшер­ми­чә, тәкъ­дим бе­лән прин­цип­та ки­леш­кә­нен бел­дер­де шул ул. Хә­зер ни­чек баш тарт­сын ди. Әйт­кән икән, ди­мәк, ут­ка кер­сен, су­дан чык­сын, әм­ма сү­зе­нә га­мә­лен­дә зы­ян ки­тер­мә­сен. Әгәр дә бү­ген бо­лай, ир­тә­гә те­ге­ләй әйтеп йө­ри баш­ла­са, кем бу­ла­чак ул? Нин­ди ав­то­ри­те­ты ка­ла­чак? Юк, прин­ци­пи­аль икән, прин­ци­пи­аль, ту­ры сүз­ле, ту­гры­лык ия­се бул­сын. Ир ке­ше әле ул. Сү­зен бир­гән икән, үтә­сен.

Шул рә­веш­ле ахыр­да Сол­тан тө­гәл бер ка­рар­га кил­де. Яз­ган хез­мә­тен дә­вам итәр­гә те­лә­ге сү­рел­де. Озак­ка кит­кән ике­лә­нү­лә­ре аны шак­тый тау­шал­дыр­ган, акы­лын ар­дыр­ырга өлгергәннәр иде.

Ир­тән­ге си­гез­дә Солтан ми­нистр­лык­ка ки­леп кер­гән­дә мон­да­гы­лар­ның җан әсә­ре дә си­зел­мә­гән иде, ә ка­би­не­тын­да те­ге тү­рә, бү­ген ки­те­рел­гән га­зе­та-жур­нал­лар ара­сын­нан бер­сен сай­лап алып, нин­ди­дер мә­ка­лә­нең һәр юлы са­ен ас­ты­на ка­лә­ме бе­лән сы­за-бо­за, тир­ләп-пе­шеп эше­нә чум­ган хәлендә булып чыкты. Сол­тан­ны кү­рү­гә:

— Әй­дә-әй­дә, яшь ип­тәш, түр­дән узы­гыз,— дип, неч­кә озын ку­лын баш өс­тен­нән юга­ры кү­тә­реп ке­нә бармаклы белән ча­кыр­ды да, үз ал­ды­на зур ка­нә­гать­сез­лек бел­де­реп, өс­тә­ле­нә учын аны йод­рык­лап сал­ды.— Я­зып та куя бу жур­на­лист­лар. Ис­лә­ре дә кит­ми... Кил­де­гез­ме? Укы­ма­ган­сыз­дыр әле?

— Нәр­сә­не?

— ­Бү­ген­ге “Та­тарс­тан”­ны. Яка­дан алып яза бит. Үп­кә­ли әле, җит­мә­сә. Шу­шы те­атрга бюд­жет­та ка­рал­ган­ның йөз дә ун про­цен­ты ке­реп ба­ра. Алар­га һа­ман җит­ми. Үз­лә­ре­нең эш­ләп таба алмауларын бер дә уй­лап ка­ра­мый­лар. Ми­нистр­лык­ны га­еп­ли­ләр. Бар­сы өчен дә мон­да утыр­ган без ге­нә га­еп­ле ми­кән­ни?

Тү­рә­нең бу сүз­лә­ре Сол­тан­га ба­ры тик бер нәр­сә ха­кын­да гы­на сөй­ли иде­ләр: ар­ба­да­гы га­еп­не ат­ка ау­дар­ган­нар!

— ­Ме­нә шу­шын­дый яман ха­та­лар­дан сак бу­лыр­га ки­ңәш итәм, яшь ип­тәш. Буш сүз сөй­ләү­дән дә яма­ны юк. Бу жур­на­лист­лар­га шул гы­на ки­рәк тә: сен­са­ция ар­тын­нан ку­а­лар. Ти­раж өчен бо­лар бары­сы да. Ке­ше са­таш­ты­рып, бән­дә ап­ты­ра­тып, үз­лә­ре­нә оч­сыз­лы ав­то­ри­тет яулаулары. Шу­лар­ның сү­зе­нә кай­бер ах­мак­лар ко­лак та са­ла­лар бит әле.

Бу түрәнең ку­рык­ка­ны үзен­нән юга­ры­да­гы бе­рәр чи­нов­ник­тыр ин­де? Сол­тан­ның шу­лай уй­лар­га гы­на ха­кы бар иде. Әм­ма ул аны әй­теп үк таш­ла­ды:

— Өс­тә­ге­ләр­ме?

“Яшь ип­тәш­”нең тел тө­бен тү­рә шун­да ук тө­ше­неп ал­ды. Әм­ма сүз ку­ер­тып тор­ма­ды. Аның бер­кат­лы­лы­гын­нан әкә­мәт тә кә­е­фе кү­тә­ре­леп, каһ­ка­һа­лап көл­де. Та­вы­шы хәт­та тә­рә­зә пы­я­ла­ла­рын зең­гел­дә­теп куй­ды. Кай­чан­дыр үзеш­чән сән­гать­тә җыр­лап йө­рү­лә­рен­нән кал­ган та­мак тө­бен кыр­га­лау га­дә­тен яшер­ми­чә, нин­ди­дер көй­не су­зар­га әзер­лән­гән­дәй ит­те. Сол­тан са­гая кал­ды. Бу тү­рә хә­зер өс­тә­ле ас­тын­нан таль­ян ише уен ко­ра­лын тар­тып чы­га­рыр да “Ка­ра ур­ман”­ны су­зар төс­ле иде. Әм­ма, ни хик­мәт, бүл­мә­дә мил­ли җыр яң­гы­ра­ма­ды. Аның уры­ны­на са­ми­ми авыл аб­за­сы­ның сү­ге­нү сү­зе бу­ла­рак кы­на те­лен­дә фай­да­ла­ны­ла тор­ган “ме­нә әкә­мәт” кә­ли­мә­се ише­тел­де.

— ­Сез­дә эш бик ир­тә баш­ла­на икән, си­гез­дә үк...— Сол­тан үзе­нең кү­зә­тү­чән­ле­ген тү­гел, бәл­ки тү­рә­гә ка­ра­та хөр­мә­тен сиз­де­рер­гә те­лә­де. Әм­ма бу ты­рыш­лы­гы җи­тәр­лек дәрәҗәдә үз бә­я­сен та­ба ал­ма­ды. Һарун Ба­ри­е­вич­ның, ки­ре­сен­чә, ачу­ын гына куз­гат­ты бул­са ки­рәк. Ул, та­вы­шын төп­тән үк чы­га­рып:

— Юк, ир­тән­ге җи­де­дән кич­ке ун­нар­га ка­дәр дә су­зы­ла. Кай­бер көн­нәр­дә таң ат­кан­чы, биш­тән үк ки­леп утыр­га­лыйм. Эш күп, ва­кыт җит­ке­рү кы­ен хә­зер. Кол­хоз рә­и­се дә бу ка­дәр ир­тә­лә­ми тор­ган­дыр,— ди­де, га­зе­та ак­та­ру­ын һа­ман да дә­вам итеп. Сол­тан исә тик уты­рыр­га мәҗ­бүр иде.

Шул рә­веш­ле бер сә­гать­кә якын ва­кыт уз­ды. Шун­да гы­на тү­рә эшен­нән ае­рыл­ды, ба­шын кү­тәр­де һәм:

— Я­рар, шал­ты­ра­тып ка­рыйк,— дип, баш­ка­ла­рын­нан үзе­нә якын­рак ку­ел­ган ак төс­тә­ге те­ле­фон ап­па­ра­ты­ның әй­лән­че­ген җай гы­на бор­гач­лар­га то­тын­ды. Те­ге баш­та озак көт­тер­мә­де­ләр. Һарун Ба­ри­е­вич тел­гә кил­де:

— ­Хә­ер­ле ир­тә­ләр үзе­гез­гә, Хә­ниф Мак­су­то­вич... Ях­шы, әйе, ях­шы... Күр­дем... Та­ныш­тым... Биг­рәк ар­ты­гын кы­ла­на­лар да ин­де... Тик­ше­рер­без! Һич­шик­сез тик­ше­рер­без... Факт­ла­ры рас­лан­мас төс­ле... Әйе шул, юл куй­мас­ка ки­рәк... Яше­рер­без, бел­мә­меш­кә са­лы­шыр­быз... Та­ләп ит­сә­ләр­ме?.. Сейф­ны ач­ты­рып тор­мас­ка ин­де.

Нәр­сә ха­кын­да сүз бар­ган­лы­гын фа­раз кыл­ган­да да тө­ше­нер­лек тү­гел иде.

— ­Ме­нә, яшь ип­тәш үзе дә мон­да... Ки­лер­без. Ун­га икән, ун­га. Бик ях­шы... Ярый, ярый... Хә­зер­гә...— Бо­ла­ры ин­де Солтанга да, үзе­нә ка­гыл­ган­лык­тан, шәрехсез дә бик ях­шы аң­ла­шы­лды.

Ун­га икән, ун­га ин­де. Әле бер сә­гать тә илле минуттан артыграк көтәсе бар, ва­кыт әрә­ме. Фән­дә ми­ну­ты да ка­дер­ле иде.

Сол­тан­ның җи­ңел ге­нә аң­лар­га өл­гер­гән­нә­рен тү­рә ка­бат­ла­нып сөй­ләп бир­де. Мон­нан соң: “Эш­лә­ре ты­гыз икән бо­лар­ның”,— дип уй­лар­га гы­на кал­ды.

Һарун Ба­ри­е­вич, ки­рәк­тер ин­де, шун­да Сол­тан­нан төр­ле нәр­сә­ләр ха­кын­да со­раш­ты­рып, сәяси, иҗтимагый, мәдәни ка­раш­ла­рын тө­гәл ачык­лау эше­нә алын­ды. Аның ни­чек ос­та итеп бер үк со­рау­ны төр­ле рә­веш­тә куй­ган­лы­гын Кә­би­ров ба­ры үз җа­вап­ла­ры­ның ка­бат­ла­ну­ын­нан да ча­ма­лый ал­ды.

Бу ва­кыт­та ми­нистр­лык­та кы­зу эш баш­лан­ган, ко­ри­дор һәм бүл­мә­ләр ха­тын-кыз­лар­ның чәч, йөз, ирен, каш­ла­рын тө­зәт­кән­нә­ре ара­сын­да үза­ра сөй­лә­шү­лә­рен­нән шау-гөр ки­леп то­ра иде. Ул да тү­гел, тү­рә­гә ара-ти­рә сә­лам би­реп чы­гу­чы­лар, үз­лә­ре­нең кил­гән­лек­лә­рен бел­де­рер­гә те­ләү­че­ләр дә та­был­ды. Чи­нов­ник­лар ара­сын­да яла­гай­лык һәм ял­ган­чы­лык йөз ел­лар бу­е­на үс­те­ре­леп ки­лен­гән га­дәт икән­ле­ген Го­голь­не яки Сал­ты­ков-Щед­рин­ны укы­мый­ча, бер­ни­чә ми­нут шу­шы ка­би­нет­та уты­рып та аң­лап ка­лыр­га мөм­кин иде...

Ин­де ка­ра “Вол­га”­да урын ал­ды­лар. Сол­тан­ның ан­дый ма­ши­на­га го­ме­рен­дә бе­рен­че тап­кыр уты­руы иде. Ка­зан­ның бо­рын­гы урам­на­ры тараеп, йортлары ке­че­рә­еп кал­ган­дай то­ел­ды. Мон­нан тү­бән һа­ман да шу­шын­дый ма­ши­на­лар­да гы­на йө­рер ин­де ул.

Бу хак­та уй­лап алу­ы­на, тә­не­нә рә­хәт җы­лы­лык йө­гер­де. Әгәр дә тү­рә шун­да Сол­тан­ның нәр­сә­ләр ха­кын­да хы­ял­ла­нып бар­ган­лы­гын бел­сә: “А­кы­лың кот икән, яшь ип­тәш”,— дип егы­лып кө­ләр иде. Әм­ма Һарун Ба­ри­е­вич­ны бү­тән мәсь­ә­лә бор­чый икән:

— ­Сез,— ди­де ул,— ан­да ки­ре­дән су­ка­лап утыр­ма­гыз та­гын. Хә­ниф Мак­су­то­вич тө­гәл­лек яра­та. Ал­дан ук ки­леп өл­ге­рү­е­без дә ях­шы.

Сол­тан тың­ла­п һәм башын раслау рәвешендә болгап кы­на бар­ды. Хә­зер сүз­гә кат­на­шып кит­сә, бе­рәр фи­керен бел­дер­сә, ха­та­ла­ныр да, шу­шы урын­нан ки­ре бо­ры­лып ки­тәр­ләр дип ку­рык­ты.

Мо­ңа ка­дәр тө­шен­дә дә тә­те­мә­гән хөр­мәт һәм олы­лау­лар аны һәр җир­дә оза­та бар­ды. Мәң­ге үтеп ке­рә ал­мас­лык ми­ли­ция са­гы да хө­кү­мәт йор­тын­да аңа яшел юл бир­де. Тү­рә ни­дер әй­тү­гә, хәт­та до­ку­мен­тын да со­рап тор­ма­ды­лар шул. Юга­ры кат­лар­ның бер­се­нә лифт җи­ңел һәм та­выш­сыз гы­на кү­тә­реп тә куй­ды үз­лә­рен. Пы­я­ла ишек­ләр дә җай­ла­ры­на гы­на ачыл­ды­лар.

Зат­лы ке­ләм­нәр түшәл­гән бүл­мә­гә уз­ды­лар. Би­хи­сап күп урын­дык­лар һәм­мә­се дә буш иде. Алар­ның бер­се Сол­тан­га тәкъ­дим ител­гәч, ул ба­рып та утыр­ды, эреп тә кит­те. Ка­ра әле, ни­чек уңай­лы икән бо­лар­да...

Ул бүл­мә Га­таул­лин­ның ка­би­не­ты кар­шын­да­гы кө­тү уры­ны гы­на икән әле. Ә сәр­кә­тип ха­ным, Һарун Ба­ри­е­вич­ка йом­шак ел­ма­еп:

— ­Сә­гать тө­гәл ун­да ул сез­не кө­тә, шу­лай да мин хә­бәр би­реп чы­гыйм әле,— ди­де. Кы­зыл пап­ка­сын то­тып, киң һәм би­ек ишек ар­ты­на ке­реп югал­ды. Озак­ла­мый ул үз уры­нын­да ни­ләр­дер язып ма­та­ша иде ин­де.

Һарун Ба­ри­е­вич исә Хәниф Максутович Гатауллиннан тир­ләп чык­ты­мы, әл­лә ин­де га­дә­те шул­мы, күз­ле­ген са­лып, аны озак­лап сөрт­те. Чә­чен та­ра­ды, тө­зә­тен­де. Сол­тан исә һа­ман да ты­ныч кы­на уты­ра бир­де. Ул ара­да сәр­кә­тип ха­ным кем­нәр бе­лән­дер те­ле­фон­нан сөй­лә­шеп ал­ды да, Һарун Ба­ри­е­вич­ка мө­рә­җә­гать итеп:

— ­Ми­нистр урын­ба­са­ры итеп шу­шы яшь ип­тәш­не тәкъ­дим итә­сез­дер, шу­лай­мы, та­ны­шып ка­лыйк,— ди­де.

Сол­тан ап­ты­рап кит­те. Мо­ңа ка­дәр сүз аны Әдә­би му­зей мө­ди­ре итү ха­кын­да гына ба­ра иде. Бу­сы та­гын ка­ян ки­леп чык­ты?

Әм­ма Солтан ул со­ра­вы­на акы­лы җа­вап эз­ли­се ит­мә­де. Та­гын да юга­ры­рак үр­мә­ләү бе­лән ни­гә дип әле ки­леш­мәс иде? Бик рә­хәт­лә­неп, мең кул­лап, һич ике­лән­ми­чә.

Сол­тан, бу юлы Солтан Җәләевич икәнлеген исенә төшереп, гүяки ита­гать югал­тудан мул ел­май­ды һәм ниндидер юләр бер каһкаһа белән кыч­кы­рып кө­леп җибәрде. Бу­сы ук ар­тык иде. Миз­гел эчен­дә ди­ва­на хә­лен­дә кал­ды түгелме? Үзенә дә оят булып китте. Тү­рә исә:

— Юк, Ро­за Илев­на, бу яшь ип­тәш ми­нистр урын­ба­са­ры дә­рә­җә­се­нә әле кү­тә­ре­лер. Ир­тә­рәк. Ме­нә, үзен му­зей­га мө­дир итә­чәк­без, эш­ли ал­са,— ди­де.— У­рын­ба­сар­лык­ка атап ча­кы­рыл­ган ип­тәш бе­раз авы­рып кит­кән, са­вы­гу­ына, ике яки өч көн­нән ки­те­реп җит­ке­рер­без...

Сәр­кә­тип ха­ным яшь­ле­ге бе­лән­ме, баш­ка­ча­мы, мо­ңа ка­дәр Сол­тан ал­дын­нан буй күр­сә­теп узу­ны ки­рәк тап­кан бул­са, Һарун Ба­ри­е­вич­тан бу сүз­ләр­не ишет­кәч, бик тиз кү­ңе­ле сү­рел­де. Га­ди бер му­зей­га мес­кен мө­дир итеп ку­е­ла­чак ке­ше­не дә Га­таул­лин ка­дәр Га­таул­лин­ның кар­шы­сы­на ки­тер­сен­нәр ин­де дигән төс чыгарды. Һа, нин­ди мәгъ­нә­сез­лек!.. Мон­да аң­ла­шыл­мау­чы­лык бар, ах­ры­сы.

Ул да тү­гел, бүл­мә­гә язу­чы­лар бер­ле­ген­нән һәм ак­тер­лар бер­ләш­мә­сен­нән ике ке­ше ки­леп кер­де­ләр. Тү­рә бе­лән зур­лап кү­реш­те­ләр. Бү­ген­ге га­зе­та­да ба­сыл­ган ба­я­гы мә­ка­лә уңа­ен­нан сүз ку­ер­тып, бор­чы­лу ки­рәк­мә­се­нә ба­сым ясап алды­лар. Алар­ны Сол­тан элек­тән кү­реп, кем­лек­лә­рен ях­шы бел­сә дә, әң­гә­мә­гә кат­на­шып ки­тә ал­ма­ды. Юк, сә­бәп аның ул мә­ка­лә­дән хә­бәр­сез­ле­ге­нә һич тә бәй­лән­мә­гән, бәл­ки алар­ның бе­раз чит­тә­рәк то­ру­ла­рын­нан иде.

Шул ара­да тү­рә аның ха­кын­да да сүз әй­теп ал­ды бул­са ки­рәк, бер­дәм бо­ры­лып, Сол­тан­га якы­най­ды­лар һәм кул­лар би­ре­шеп кү­реш­те­ләр. Та­тар сәх­нә­се­нең йол­ды­зы, спек­такль­дән төш­кән әвен ишан кы­я­фә­тен­дә­ге ак­тер шунда җай­лап кы­на әй­теп куй­ды:

— ­Кан­ди­да­ту­ра ях­шы кү­ре­нә. Җил­кә­лә­ре— ­ка­лын, җи­ге­леп тар­та­чак...

— ­Хә­ниф Мак­су­то­вич нәр­сә ди­яр бит әле...— Тү­рә­нең бу рә­веш­ле бор­чыл­лыр­га ха­кы бар иде. Ни ди­сәк дә, аның җа­вап­лы­лы­гын­да ул.

Бу сүз­ләр­не ише­тү уңай­сыз­рак бул­са да Солтан түз­де. Нәр­сә, үзе ат­лы­гып то­ра­мы әл­лә ул?

— ­Сез­не ча­кы­ра­лар, Һарун Ба­ри­е­вич.— Сәр­кә­тип ха­ным ягым­лы та­вы­шы бе­лән тү­рә­не сө­ен­дер­де.

— ­Ка­лып то­ры­гыз, Сол­тан Габ­дел­җә­лә­е­вич, эл­гә­ре үзем сөй­лә­шим, ан­нан соң дәш­те­рер­без.

Ки­ре­ле­ге хол­кы­на чы­га баш­ла­ган Сол­тан­га бу сүз­лә­ре үр­тәү ке­бек ише­тел­де. Кем дип бе­лә­ләр икән бо­лар үз­лә­рен? Шу­шы уен­да әле ким­сен­де, әле җа­нын би­тәр­лә­де. Әм­ма кай­нар­лан­ган ка­ны бу­шап кал­ган кү­ңел чит­ле­ген ту­ты­ра ал­ма­ды. Урын­дык­ка сең­гән хә­лен­дә ге­нә уты­ра ал­мый­ча, аяк­ка бас­ты. Мо­ңа ка­дәр күр­мә­гән һәм бел­мә­гән ке­ше кар­шы­сын­да аның кау­шап ка­ла тор­ган га­дә­те бар иде. Шун­лык­тан, йө­зен югалт­мас өчен ни­чек тә үзен җы­еп алыр­га те­лә­де. Аның са­ен дул­кын­ла­нуы кө­чәй­де. Акы­лы сы­ек­лан­ган­дай бул­ды. Юк­тан гы­на хә­те­ре ка­лу­дан бу шу­лай иде. Кү­ңел буш­лы­гы һич­ни бе­лән дә ту­ла ал­мас да­рә­җә­гә җит­те. Аның үзен әллә кемгә куярга хаккы юк иде, әмма соңгы тәүлектә үткәргән уй-кичерешләре күңелен бераз бутамый калдырмадылар.

Сол­тан­ны, ар­ка­сын­нан ка­гып ди­яр­лек, Га­таул­лин ал­дын­да юга­лып кал­мас­ка, го­рур­лык­ны җуй­мас­ка өн­дәп һәм уңыш­лар юл­лап, язу­чы­лар бер­ле­ге­нең җа­вап­лы хез­мәт­кә­ре һәм ак­тер­лар бер­ләш­мә­се­нең җи­тәк­че­се бик дус­та­нә рә­веш­тә оза­тып кал­ды­лар. Зур бүл­мә­нең ар­гы ба­шын­да, ки­ңәш­мә­ләр өс­тә­ле­нә те­рә­теп үк ку­ел­ган та­гын да би­ег­рәк өс­тәл ар­тын­да гәү­дә­гә әл­лә ни та­за кү­рен­мәгән Га­таул­лин ди­гән­нә­ре уты­ра иде. Как­ча йө­зе, уң­га яткырып та­рал­ган са­ры чәч­лә­ре, зур пы­я­ла күз­ле­ге аны элек­ке­ге ва­кыт­лар­да та­тар­ның ка­нын им­гән бер ке­ше­не, Компартия Үзәк Ко­ми­теты­ның иде­о­ло­гия сек­ре­та­ре Сус­лов­ны хә­тер­лә­тә иделәр. Әм­ма Сол­тан ял­гыш­ты. Га­таул­лин бер дә алай кы­рыс адәм­нәр­дән тү­гел икән. Ки­ре­сен­чә, күр, нин­ди ягым­лы зат. Өс­тә­ле ар­тын­нан кү­тә­ре­леп, кар­шы алып ку­лын бир­де. Уты­рыр­га тәкъ­дим ит­те. Та­ны­шып өл­гер­гәч, Һарун Ба­ри­е­вич­ка үз­лә­рен кал­ды­рып то­рыр­га ки­ңәш яса­ды. Ул чы­гып ки­тү­гә, Сол­тан­ның кар­шы­сы­на ук кү­че­неп утыр­ды.

Өс­тә­ле ар­тын­да, тә­хе­те өс­тен­дә ча­гын­да зур һәм ку­әт­ле ке­бек тоелган Хәниф Максутовичның гәү­дә­се инде тә­бә­нәк­лә­неп, ке­че­рә­еп кал­ды. Сол­тан­ның мо­ңа ка­дәр дә ишет­кә­не бар иде, тү­рә­ләр, үз­лә­рен бү­тән­нәр­дән өс­тен кү­рер­гә га­дәт­лә­нү өчен юри шу­лай тә­хет­лә­рен би­ек­кәрәк кү­тә­ртереп эшләттерә­ләр. Хан за­ман­на­рын­нан ук ки­лә бу, имеш.

— ­Мин әй­тәм, оч­раш­кан­да яшь ип­тәш­нең та­нып бе­тер­мә­ве дә бар. Ки­те­ре­гез, та­ны­шыр­га ки­рәк, дим.— Хә­ниф Мак­су­то­вич ди­гән­нә­ре Сол­тан­га үзен та­ны­тып кал­ды­рыр­га те­лә­гән­дәй йөз-би­те­нең уң һәм су­лын кыз­лар төс­ле күр­сә­теп куй­ды.— Мо­ңа ка­дәр җа­вап­лы урын­нар­да эш­лә­гә­не­гез бул­ма­гач, без кү­реш­мә­гән, та­ныш тү­гел­ләр ин­де. Ком­со­мол­ны үтеп тә, бер дә ях­шы­рак ко­ми­тет­та, һич югы бе­рәр бю­ро­да тү­гел иде­гез­ме­ни соң?

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: